Ραδιόφωνο, ένα...αθέατο θέατρο

Ραδιόφωνο…θέατρο με φωνές, με ηθοποιούς και θεατρίνους!

Βρίσκεται σχεδόν παντού! Μέσα στο σπίτι, στο αυτοκίνητο, πάνω μας, σε κοινόχρηστους χώρους, στα ΤΑΧΙ, στα φορτηγά, πάνω στο γραφείο του υπάλληλου, στις καφετέριες, στη βιτρίνα των καταστημάτων ηλεκτρικών ειδών, στα ράφια κάποιου μουσείου…

Έχει σκηνικά, κοστούμια, ηθοποιούς, κοινό...το ραδιόφωνο (ίσως) αποτελεί μια μορφή θεάτρου όπου ο ηθοποιός δεν βλέπει το κοινό αλλά ούτε και το κοινό τον ηθοποιό, και οι δύο πλευρές είναι απαλλαγμένες απ’ την ανασφάλεια που δημιουργεί η οπτική επαφή κατά την οποία μια απ’ τις δυο μεριές πιθανόν να εισπράξει την απόρριψη απ’ την άλλη. Το ραδιόφωνο – το πρώτο ουσιαστικά ηλεκτρονικό ΜΜΕ - μοιάζει με ένα θέατρο λευκό που παίρνει χρώμα απ’ τις φωνές, τις μουσικές, την φαντασία του ακροατή, τα συναισθήματα και τις σκέψεις που δημιουργεί η αμφίδρομη σχέση πομπού - δέκτη.

Όταν μιλάμε για ραδιόφωνο, ίσως πρέπει να αναλογιζόμαστε πως αυτό αποτελεί μια σχέση...είναι απ’ τη μια όλοι εκείνοι που βρίσκονται μπροστά απ’ τα μικρόφωνα, τις κονσόλες του ήχου, οι μανατζαρέοι, οι επιχειρηματίες, οι διαφημιστάδες, οι εταιρίες, η μουσική βιομηχανία.

Απ’ την άλλη είναι οι ακροατές, η πλευρά του ραδιοφώνου που σήμερα βάλεται περισσότερο από ποτέ απ’ το επιχειρηματικό - πολιτικάντικο - μουσικοβιομηχανικό σκουπιδοσύμπλεγμα, όπως θα έλεγαν ο Τσόμσκι ή ο γνήσιος φίλος του ραδιοφώνου Μάνος Χατζιδάκις - το οποίο τηρουμένων των αναλλογιών το συναντούμε σε κάθε ΜΜΕ.

Οι ακροατές όμως είναι και εκείνη η πλευρά που έχει τη μεγαλύτερη δύναμη γιατί χωρίς ακροατές δεν υπάρχει ραδιόφωνο, όπως δεν υπάρχει θέατρο χωρίς θεατές, όπως δεν υπάρχει πίνακας χωρίς χρώμα…

ΤΟ ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ ΩΣ ΦΥΛΑΚΗ...ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗΣ

Η ιστορία όμως επιβεβαιώνει πως το ραδιόφωνο αρκετές φορές αποτελεί όχι απλώς σχέση αλλά σχέση εξουσιαστική, σχέση καταπιεστική προς τους ακροατές, μηχανισμό χειραγώγησης και καθυπόταξης του λαού και κυρίως εκείνων των κοινωνικών στρωμάτων και τάξεων που είναι επικίνδυνα για τη διατήρηση της κάθε εξουσίας.

Το πολιτικό και οικονομικό status quo πάντοτε προσπαθούσε να ελέγχει και να κατευθύνει το πως εργάζεται , το τί ακούει, το τί διαβάζει, το πως ενημερώνεται, το πως διασκεδάζει η μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία, ο καθένας από εμάς… Αυτό ισχύει και στην περίπτωση του ραδιοφώνου καταδεικνύοντας και τη μεγάλη του δύναμη.

Η αλήθεια είναι τις περισσότερες φορές αυτό γίνεται όχι με εμφανείς τρόπους. Βέβαια υπάρχουν και στιγμές που είναι καταφανές, όπως το χειμώνα του 1941, όταν οι ναζί κατέλαβαν την Αθήνα, οπότε και έθεσαν απ’ την πρώτη στιγμή υπό τον πλήρη ελεγχό τους το κρατικό ραδιόφωνο. Πιο πρόσφατο ιστορικό παράδειγμα αποτελεί η κατάληψη όλων των ΜΜΕ απ’ τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της στον βρώμικο πόλεμο στο Ιράκ.

ΤΟ ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ ΚΑΤΕΒΑΙΝΕΙ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ, ΓΙΝΕΤΑΙ ΔΡΟΜΟΣ, ΕΚΦΡΑΖΕΙ ΤΟ ΔΡΟΜΟ...

Ωστόσο η φυσιογνωμία του ραδιοφώνου και η επίδραση του στην κοινωνία δεν είναι μονόπλευρη. Συνεπώς και η πορεία του ραδιοφώνου μέσα στον χρόνο δεν εκτυλίσσεται ως μονόπρακτο. Έτσι το ραδιόφωνο εκτός από μηχανισμό μαζοποίησης και χειραγώγησης έχει παίξει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στο να συσπειρώσει καταπιεζόμενες κοινωνικές δυνάμεις αλλά και να εκφράσει την προσπαθειά τους για την ανατροπή καταπιεστικών - φασιστικών - εκμεταλλευτικών κοινωνικών συστημάτων. Παράδειγμα αποτελεί η λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού του ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ το Νοέμβρη του ’73 που ενσάρκωσε τα παραπάνω χαρακτηριστικά και έγινε τόσο επικίνδυνο για την τάξη πραγμάτων της χούντας ώστε αναγκάστηκαν οι συνταγματάρχες να σταματήσουν την λειτουργία του ρίχνοντας παράσητα.

ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, ΑΝΟΙΚΤΟ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΕΚΦΡΑΣΤΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ...

Δεν χρειάζεται καμία περίπλοκη και βαθυστόχαστη ανάλυση για να αποδείξει κανείς πως οι ραδιοφωνικές συχνότητες αποτελούν δημόσιο αγαθό. Κανένας δεν εργάστηκε για να δημιουργηθούν, δεν τις κληρονόμησε...υπάρχουν στη φύση όπως υπάρχει για παράδειγμα το νερό. Έτσι η χρησιμοποίησή τους από ιδιώτες και το κράτος αποσκοπεί (που αλλού;;;) είτε στην επίτευξη κέρδους (και εδώ μπορεί να βάλει κανείς πολλές παραμέτρους που σχετίζονται με αυτή την επιδίωξη) είτε στην απόκτηση και τη διατήρηση πολιτικής εξουσίας και επιβολής. Συνήθως η διάκριση μεταξύ αυτών των δύο επιδιώξεων δεν υπάρχει.

Έτσι το ραδιόφωνο δεν μπορεί να εκφράσει την πλειοψηφία της κοινωνίας και την ανάγκη για πραγματική πληροφόρηση, για πραγματική ψυχαγωγία, για έκφραση και ελεύθερη διακίνηση ιδεών.

Η αλλαγή αυτού του τοπίου του ραδιοφώνου, η καλύτερα η ανατροπή του, απαιτεί την ουσιαστική κοινωνικοποίηση των συχνοτήτων και τον πραγματικό κοινωνικό έλεγχο τους, απαιτεί άλλη κοινωνική κατάσταση, απαιτεί την ενεργοποίηση κάθε πολίτη.

Ωστόσο θα ήταν άδικο να πούμε πως δεν υπάρχουν προσπάθειες για ένα διαφορετικού τύπου ραδιόφωνο, απαλλαγμένο από την αγωνία των δημοσκοπήσεων, των ανταγωνισμών κτλ. Είναι αντικειμενικά λίγες μέσα στη ζούγκλα της «θεάς» αγοράς αλλά όσο αυτές θα υπάρχουν, αρκετοί θα βρίσκονται μπροστά απ΄τα μικρόφωνα ακόμα και αν τους λογοκρίνουν σαν σε άλλη εποχή, συμβαδίζοντας με τον άγνωστο ακροατή, θα περιμένουν να ακούσουν σχόλια, να μεταφέρουν απόψεις, θα υποδέχονται και θα μεταδίδουν, με μουσικές και λόγια, σκέψεις και άλλου τύπου αγωνίες, θα διακωμωδούν, θα σατιρίζουν.

Στους ακροατές και τους ραδιοφωνατζήδες αυτού του τύπου είναι αφιερωμένο αυτό το κείμενο. Σ΄αυτούς που σε πείσμα των καιρών εξακολουθούν να ονειρεύονται, όχι όταν κοιμούνται αλλά ξύπνιοι, να αλλάξουν τον ζωή τους, τον κόσμο...άρα και το ραδιόφωνο...

Γιάννης Ζησιμόπουλος, Περιοδικό S – magazine, Δεκέμβρης 2006, τεύχος 1^ο, σελ. 160 - 161