Εσωτρεφή τα ορθόδοξα οικονομικά : συνέντευξη του Μπεν Φάιν

Eφημερίδα ΠΡΙΝ, 30-12-2007, φύλλο 859

ΕΝΤΕΙΝΕΤΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΣΤΑΘΕΙΑ

Ο Μπεν Φάιν είναι καθηγητής οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Είναι συγγραφέας σημαντικότατων έργων που αναφέρονται στο Κεφάλαιο του Μαρξ και την Πολιτική Οικονομία, ορισμένα από τα οποία έχουν μεταφραστεί και στα ελληνικά. Η συζήτηση που ακολουθεί και η μεταφορά αποσπασμάτων από την ομιλία του έγινε με αφορμή διάλεξή του στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας.

ΑΡΗΣ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ

Εσωστρεφή

τα ορθόδοξα οικονομικά

ΑΝΑΜΕΝΟΝΤΑΙ ...ΜΑΧΕΣ!

– Ποιες είναι σήμερα οι κυρίαρχες τάσεις στο χώρο της μη ορθόδοξης οικονομικής θεωρίας;

– Καταρχάς συντελούνται τεράστιες αλλαγές στις κοινωνικές επιστήμες. Μια από αυτές είναι η απομάκρυνση αρκετών ακαδημαϊκών από το νεοφιλελευθερισμό. Το κράτος αντιμετωπίζεται και πάλι ως κάτι ιδιαίτερα σημαντικό. Αναζητώντας νέες ιδέες, οι ακαδημαϊκοί συνειδητοποιούν ότι δεν μπορείς να εναποθέτεις όλες σου τις ελπίδες στη λειτουργία των αγορών.

Επίσης παρατηρείται απομάκρυνση από το μεταμοντερνισμό ο οποίος είχε μια τρομακτική επιρροή στις κοινωνικές επιστήμες για τουλάχιστον δύο δεκαετίες με θετικές αλλά και αρνητικές επιπτώσεις. Δημιουργείται σταδιακά ένα ειλικρινές ενδιαφέρον για την κατανόηση της φύσης του σύγχρονου καπιταλισμού σε σχέση με την παγκοσμιοποίηση. Η έννοια της παγκοσμιοποίησης δεν χρησιμοποιήθηκε στη δεκαετία του '90, ενώ τώρα είναι με διαφορά η πλέον προσφιλής έννοια στις κοινωνικές επιστήμες.

Πλέον όμως υπάρχει διάκριση ανάμεσα στη μελέτη της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού και του μεταμοντερνισμού. Μέχρι τώρα η κυρίαρχη ιδέα ήταν ότι το κράτος σιγοσβήνει – γεγονός που θεωρούταν θετική εξέλιξη. Τώρα η συντριπτική πλειονότητα της ακαδημαϊκής κοινότητας αναγνωρίζει ότι το κράτος παραμένει ιδιαίτερα σημαντικό και δεν επέρχεται ομογενοποίηση σε ό,τι αφορά τον πολιτισμό, την οικονομία. Δημιουργείται λοιπόν η αίσθηση ότι μπορούμε να παρέμβουμε στον κόσμο τον οποίο ζούμε, ενώ παράλληλα το κράτος και η πολιτική ξαναβρίσκουν την αξία τους.

Μοναδική εξαίρεση σε αυτή την τάση αποτελούν τα ορθόδοξα οικονομικά. Εδώ παρατηρείται μια εσωστρέφεια. Ουσιαστικά αντιλαμβάνεται το κράτος σαν μερίδες φαγητού, γεγονός που αποτελεί πισωγύρισμα ακόμη και για τη σκέψη που προηγήθηκε του κεϋνσιανισμού.

Γενικότερα αναμένω να διεξαχθεί μια τεράστια μάχη στο πλαίσιο των κοινωνικών επιστημών σχετικά με τη φύση του σύγχρονου καπιταλισμού και η έκβασή της είναι άγνωστη. Οι ακαδημαϊκοί της Αριστεράς έχουν τεράστια ευθύνη σε αυτή τη φάση να προετοιμαστούν για αυτή την ιδεολογική σύγκρουση.

– Είστε ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή μελετητές του Κεφαλαίου του Μαρξ. Πιστεύετε ότι υπάρχουν σημεία του έργου του που πρέπει να ξαναδιαβάσουμε για να κατανοήσουμε την πραγματικότητα και άλλα που δεν ανταποκρίνονται πλέον στις σημερινές συνθήκες;

– Υπάρχει διαρκώς ένας κίνδυνος να χαθούν ορισμένες πολύτιμες ιδέες και θεωρίες της σοσιαλιστικής σκέψης. Θεωρούσα πάντα ότι έχουμε καθήκον να τις διατηρήσουμε ζωντανές. Την τελευταία 30ετία, λόγω και της υποχώρησης της Αριστεράς στην κοινωνία, ο μαρξισμός περιορίστηκε σε ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον και σε ορισμένες περιπτώσεις απομακρύνθηκε από την Πολιτική Οικονομία. Ορισμένοι εμφανίζονταν σαν μαρξιστές μόνο και μόνο επειδή αναφέρονταν στις τάξεις. Ο πυρήνας του μαρξισμού όμως και η συνεισφορά του στην κατανόηση του καπιταλισμού πηγάζει, κατά την άποψή μου, από την Πολιτική Οικονομία.

Για να απαντήσω πιο συγκεκριμένα στην ερώτησή σας θα έλεγα ότι υπάρχουν στοιχεία της σύγχρονης οικονομίας, όπως λόγου χάρη η λειτουργία του σύγχρονου χρηματοπιστωτικού συστήματος, τα οποία δεν μπορείς να κατανοήσεις άμεσα μόνο με τη μελέτη του μαρξισμού.

– Παρακολουθείτε από κοντά τις οικονομικές εξελίξεις στη Μεγάλη Βρετανία. Με αφορμή το πέρασμα από τον Μπλερ στον Μπράουν, μπορούμε να κάνουμε ένα απολογισμό του λεγόμενου μπλερισμού;

– Θα πρέπει καταρχάς να διευκρινίσουμε ότι ο μπλερισμός ως καθεστώς ήταν ιδιαίτερα αυταρχικός, προσφέροντας μόνο μια επίφαση δημοκρατικότητας. Από τις πρώτες ημέρες διακυβέρνησης έλαβε συγκεκριμένα μέτρα (όπως λόγου χάρη η ανεξαρτητοποίηση της κεντρικής τράπεζας) με τα οποία έστειλε ένα σαφές μήνυμα προς τις αγορές αλλά και την Αριστερά.

Κοιτάζοντας αναδρομικά τον μπλερισμό και τον Τρίτο Δρόμο σε οικονομικό επίπεδο, μπορούμε να πούμε ότι αποτέλεσε μια προσπάθεια εφαρμογής του νεοφιλελευθερισμού με πιο ανθρώπινο τρόπο. Ουσιαστικά βέβαια παρέμεινε απόλυτα δέσμιος των αγορών. Στόχος του ήταν να παρεμβαίνει για την ενίσχυση της αγοράς αλλά και για να διορθώνει τις ακρότητες που παρατηρούνταν. Φυσικά, πρωταρχική του επιδίωξη δεν ήταν η αληθινή εξυγίανση της οικονομίας. Ήθελε πρωτίστως να εξασφαλίσει οικονομική και κοινωνική σταθερότητα.

– Θεωρείτε δηλαδή ότι δεν αποτελεί απλώς συγκαλυμμένη συνέχεια του θατσερισμού, όπως υποστηρίζουν αρκετοί αναλυτές εντός και εκτός της Βρετανίας;

– Κατά μια έννοια ο μπλερισμός αναμόρφωσε το θατσερισμό. Η προσπάθεια στήριξης της αγοράς σήμερα γίνεται υπό συνθήκες εντελώς διαφορετικές από αυτές που επικράτησαν μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οπότε βιώναμε την εκρηκτική μεταπολεμική ανάπτυξη και το κράτος πρόνοιας. Τότε υπήρχαν προϋποθέσεις δημιουργίας κράτους πρόνοιας και δημιουργίας θέσεων εργασίας.

Σήμερα οι συνθήκες είναι διαφορετικές γι’ αυτούς που θέλουν να στηρίξουν τις αγορές και να διορθώσουν τις αδυναμίες του καπιταλιστικού συστήματος. Και αυτό γιατί προηγήθηκε μια περίοδος πολύ χαμηλής ανάπτυξης αλλά και η παρέμβαση του νεοφιλελευθερισμού. Ουσιαστικά οι προσπάθειες στήριξης των αγορών έχουν πολύ μικρότερη επιτυχία.

Αυτό που δημιούργησε ο νεοφιλελευθερισμός και το οποίο δεν κατάφερε να διορθώσει ο μπλερισμός είναι η απόλυτη κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε βάρος της πραγματικής οικονομίας. Το βλέπουμε στην καθημερινή μας ζωή. Βλέπουμε τα τεράστια κέρδη αυτού του συστήματος και την πολυτέλεια στην οποία ζουν όσοι ασχολούνται με αυτό.

Οι συγκεκριμένες χρηματοπιστωτικές αγορές δεν δείχνουν να έχουν καμία σχέση μεταξύ τους και σίγουρα καμία σχέση με την παραγωγική οικονομία. Μέσα από αυτές όμως δημιουργούνται τεράστιες περιουσίες. Η χρηματοπιστωτική οικονομία εισέβαλε στις συντάξεις, στην εκπαίδευση, στην υγεία κ.ο.κ. Το πρόβλημα είναι ότι για να στηρίξεις μια χρηματοπιστωτική αγορά πρέπει να ενισχύσεις τον ίδιο τον χρηματοπιστωτικό της χαρακτήρα. Ουσιαστικά δεν λύνεις το πρόβλημα αλλά το ενισχύεις.

Επιτρέψτε μου να εξηγήσω τι εννοώ με ένα παράδειγμα. Βλέπουμε λόγου χάρη στον αναπτυσσόμενο αλλά και στον αναπτυγμένο κόσμο την απελευθέρωση των αγορών, τις ιδιωτικοποιήσεις επιχειρήσεων, τη μείωση των περιορισμών στη λειτουργία των χρηματοπιστωτικών αγορών και τη δημιουργία ανεξάρτητων κεντρικών τραπεζών. Η κατάσταση αυτή δημιουργεί συνθήκες οικονομικής αστάθειας όπως αυτή που ζήσαμε στην ανατολική Ασία. Φυσικά, οι άνθρωποι που προωθούν αυτά τα μέτρα δεν είναι ανόητοι. Γνωρίζουν ότι αυτή η νεοφιλελεύθερη πολιτική δημιουργεί τεράστια προβλήματα. Γνωρίζουν επίσης ότι στην καρδιά αυτού του προβλήματος βρίσκεται το αμερικανικό έλλειμμα. Ότι οι ΗΠΑ έχουν ένα εμπορικό έλλειμμα, γεγονός που σημαίνει ότι η οικονομία πληρώνει το υψηλό επίπεδο κατανάλωσης και το χαμηλό επίπεδο αποταμίευσης μέσω της κατοχής περιουσιακών στοιχείων αποτιμημένων σε δολάρια. Η Κίνα διαθέτει τρία τρισ. δολάρια σε τέτοια στοιχεία. Σαν να λέμε ότι η Αμερική πληρώνει για την αγορά κινεζικών προϊόντων με δολάρια τα οποία τυπώνει η ίδια. Αυτό όμως μπορεί να συνεχιστεί μόνο για όσο διάστημα η Κίνα δέχεται να το κάνει ή μόνο για όσο διάστημα δεν παρουσιαστεί κάποιο πρόβλημα στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Ο καπιταλιστικός κόσμος ανησυχεί βαθύτατα γι’ αυτή την κατάσταση.

Και εδώ βρίσκεται το παράδοξο. Οι απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών δημιουργεί τεράστιο κίνδυνο οικονομικής αστάθειας αλλά ως απάντηση στο πρόβλημα προτείνεται ακόμη σκληρότερη μακροοικονομική πολιτική και η δημιουργία ακόμη μεγαλύτερων αποθεματικών σε δολάρια για την περίπτωση που προκύψει τελικά η αστάθεια. Είναι ένας φαύλος κύκλος.